Қорқыт жырларының дені VIII-ІХ ғасырдағы қыпшақ ұлысы кезіндегі оқиғаларды
суреттейді. «Қорқыт» жырларында бүліншіліктің айғағы басым. Бұл оқиға VII
ғасырдың басында Сырдарияға арабтардың келуімен байланысты. «Қорқыттың» діни
сарындарын шаманизм мен ислам аралығына қойған жөн. X ғасырдың орта шенінде
оғыздар мұсылман (батыс), шаман болып бөлініп, өзара жауласқан болса, жырда бұл
бөліністің – таңбасы басым. «Оғыз» деген атау грек шығыстық тайпалар арасында
қалған. Онда пешене (бұлғар), Салор, Баяндүр, қыпшақ – түркімен тайпаларының
тартысы басым. Сонымен өзінің тегі мен табиғаты ономастикасы мен мифологиясы,
тілі мен көркемдік мәні жағынан «Қорқыт» жырлары бүкіл түркі тайпалары эпосының
басында тұрады. Онда ІХ-ХІ ғасырлардағы Сыр бойында болған оғыз-қыпшақ ұлысының
шежіресі мен тарихы басым, ол тайпалық емес, ұлыстық эпос.
Х ғасырда бір оғыздардың 12
түрлі эпостық жырларын тудырған Қорқыт көбіне дана ақын, үлкен төкпе жыршы
болып көрінеді. Ол халық жетекшісі, көне заман, ру тайпа өсиеттерін сақтаушы.
|